Juridische informatie

Hieronder lees je een aantal juridische aspecten die van belang kunnen zijn voor het realiseren van jouw/jullie kinderwens.

In het kort
Allereerst is het belangrijk om je te realiseren dat er juridisch gezien een wezenlijk verschil is tussen donorschap en co-ouderschap.

Co-ouder
Een co-ouder is iemand die de opvoeding van een kind in kleine of grote mate deelt met een andere co-ouder. Wanneer je via One Wish een co-ouder ontmoet dan kunnen jullie ervoor kiezen om samen jullie kinderwens te vervullen, in dat geval zijn jullie óók de biologische ouders. Co-ouderschap kan dus ontstaan bij de geboorte van jullie kind.
Is er sprake van een koppel van twee vrouwen of twee mannen? Dan stemmen jullie samen af wie van de twee de biologische vader gaat worden en welke vrouw het kind gaat dragen en de biologische moeder is.

Zaaddonor
Een zaaddonor heeft geen opvoedende of ‘juridische’ rol. Een ‘zaaddonor’ is een man die zijn zaad doneert, dus ter beschikking stelt aan een ontvanger voor kunstmatige inseminatie. Juridisch gezien is er een verschil tussen een donor en een verwekker. De verwekker is de man die door geslachtsgemeenschap bij een vrouw het kind heeft verwekt. Met een donor heb je geen geslachtsgemeenschap. De zaaddonor doneert enkel en heeft dus geen invloed op de verwekking.  Hij is dus niet de verwekker. Een donor heeft geen juridische plichten of rechten m.b.t. het kind.
Heb je geslachtsgemeenschap met de donor dan kan hij als de verwekker worden gezien en via een vaderschapsactie gerechtelijk als juridisch vader worden aangewezen,  met alle gevolgen van dien. Denk bijvoorbeeld aan een onderhoudsplicht voor het kind (alimentatie).

Belangrijk: Leg notarieel schriftelijk vast welke de rol van de man in het leven van het kind zal hebben (donorcontract of co-ouderschapsovereenkomst).

Juridisch ouderschap
Juridisch ouderschap bestaat in Nederland voor maximaal twee ouders (momenteel loopt een wetsvoorstel om dit te wijzigen naar maximaal vier). Het juridisch ouderschap ga je aan voor je hele leven en is zo goed als onomkeerbaar. Juridisch ouderschap geeft een afstammingsband met het kind. Dat betekent dat het kind ‘familie’ is en een familieband heeft met de ouders en met de familie van de ouders. Door het juridisch ouderschap wordt een kind kleinkind van de grootouders, enzovoorts. Deze familieband eindigt niet als een kind meerderjarig wordt. Behalve emotionele aspecten, kleven er aan deze juridische afstammingsband ook belangrijke juridische gevolgen, bijvoorbeeld ten aanzien van nationaliteit, naamrecht, erfrecht, erfbelasting, schenkbelasting, inkomstenbelasting en alimentatie.

Juridisch ouderschap kan op de volgende manieren ontstaan

• Voor de vrouw uit wie het kind geboren is; dat geldt ook als het kind verwekt is met een donoreicel.
• Voor de man die met de barende vrouw trouwt of geregistreerd partner is; via rechtswege (automatisch).
• Voor de man of vrouw die het kind erkent bij de burgerlijke stand.
• Voor de man of vrouw die het kind adopteert.
• Voor vrouwen die met de barende vrouw trouwt of als partner geregistreerd zijn en gebruik hebben gemaakt van een anonieme donor via een Nederlandse fertiliteitskliniek en die bij de geboorteaangifte (niet later) een speciale verklaring van de Stichting Donor Registratie kunnen overleggen: van rechtswege (semi-automatisch). Deze verklaring krijg je alleen als je zwanger raakt via een Nederlandse fertiliteitskliniek.

Erkennen en Gezag

Sinds 1 januari 2023 betekent het erkennen van het kind ook direct dat je gezag krijgt. Erkenning brengt rechten en plichten met zich mee, als omgangsrecht en het onderhouden van het kind. Sinds 1 april 2014 kan ook een vrouw het kind van haar vrouwelijke partner erkennen. Als de moeder (uit wie het kind geboren is) niet meekomt bij erkenning, moet zij voor de erkenning schriftelijke toestemming geven.
De donor kan ook het kind (willen) erkennen, al wijzen wij je er op dat dit grote consequenties heeft door het automatische gezag. Overweeg je de donor het kind te laten erkennen of wil hij zelf erkennen? Overleg hierover altijd met een advocaat / juridisch specialist.

Automatische een achternaam wanneer u niet kiest

Ouders die getrouwd zijn of geregistreerd partners
Kiest u geen achternaam of heeft u de keuze niet op tijd vastgelegd? Dan bepaalt de wet welke achternaam uw kind krijgt. Welke naam dat is, hangt af van uw persoonlijke situatie.

Man en vrouw
Bent u als man en vrouw getrouwd of hebt u een geregistreerd partnerschap? Dan krijgt uw kind automatisch de achternaam van de vader. Wilt u dat uw kind de achternaam van de moeder krijgt? Dan moet u dat, voor of tijdens de geboorteaangifte, samen laten vastleggen bij de burgerlijke stand.

Twee vrouwen
Bent u als twee vrouwen getrouwd of hebt u een geregistreerd partnerschap? Dan geldt het volgende bij een bekende donor:

• De moeder is zwanger van een bekende donor en de duomoeder erkent het kind. Uw kind krijgt automatisch de achternaam van de geboortemoeder.
• Wilt u dat uw kind de achternaam van de duomoeder krijgt? Dan moet u dat samen laten vastleggen bij de burgerlijke stand. Hiervoor moet je samen in persoon naar de burgerlijke stand.

Krijg je met je partner meer kinderen? Dan krijgen de volgende kinderen dezelfde achternaam als het eerste kind van jullie samen. Je kunt niet kiezen om twee kinderen van dezelfde partners een andere achternaam te geven. Dit is belangrijk bij een vrouw-vrouw koppel waarbij beide moeders ook de biologische moeder (en/of zwanger) willen worden. Bij het eerste kind leg je de achternaam vast voor alle volgende kinderen.
Nieuwe partner en opnieuw zwanger? Dan kun je opnieuw kiezen welke achternaam jullie kind krijgt. Daarmee ligt opnieuw ook de achternaam vast voor alle volgende kinderen geboren binnen hetzelfde gezin.

Ouders die niet getrouwd zijn en geen geregistreerde partners

Bent u niet getrouwd of geen geregistreerde partners? Dan krijgt uw kind automatisch de achternaam van de moeder. Wilt u dat uw kind de achternaam van de vader of van de duomoeder krijgt? Dan moet de vader of de duomoeder het kind erkennen. Bij de erkenning kunt u dan samen de naamskeuze doen.

Gezag

Sinds 1 januari 2023 betekent het erkennen van het kind ook direct dat je gezag krijgt.
Ouderlijk gezag betekent dat de juridische ouder(s) verantwoordelijk zijn voor de opvoeding en verzorging van het kind.
Heb je gezag over een kind? Dan heb je de de plicht en het recht hem of haar op te voeden en te verzorgen.
Wat moet u doen volgens de wet als u het gezag heeft?

• u verzorgt het kind en voedt het op
• u draagt de kosten voor het kind
• u betaalt het levensonderhoud en de studiekosten van een jongere tot 21 jaar
• u beheert de spullen en het geld
• u bent wettelijke vertegenwoordiger, bijvoorbeeld:
  • u zet een handtekening voor uw kind
  • u bent verantwoordelijk voor het gedrag van uw kind.

Als vrouw (moeder) zonder partner krijg je automatisch het ouderlijk gezag. Ben je als man of vrouw vóór de geboorte van het kind getrouwd of de geregistreerd partner van de moeder? Dan krijg je automatisch het ouderlijk gezag over het kind. Erken je het kind dan krijg je ook automatisch het gezag.

Belangrijk: De persoon die niet met de moeder getrouwd is of als partner geregistreerd staat krijgt door erkenning automatisch het gezag.  Andersom geldt: ben jij getrouwd of heb je een geregistreerd partner maar is hij/zij niet de vader/moeder van het kind (of wil dat niet zijn), dan krijgt ook hij/zij automatisch het gezag, ook wanneer er sprake was van een donor of intentioneel co-ouderschap.

Een vrouwelijk koppel en een bekende donor
Als duomoeder krijg je niet automatisch juridisch ouderschap over een kind met een bekende donor. Bijvoorbeeld als de donor een vriend, bekende of familielid is. Je kunt wel juridisch ouder worden door het kind te adopteren of te erkennen bij de burgerlijke stand. De erkenning kun je al regelen vóór de geboorte van het kind. In dat geval ben u vanaf de geboorte van het kind juridisch ouder. Voorwaarde is wel dat je bent getrouwd met de moeder of geregistreerd partner bent.

Belangrijk: Heeft de donor het kind vóór de geboorte als eerste erkend? Dan krijgt alleen de biologische moeder uit wie het kind geboren is het gezag en de duomoeder niet.

De biologische moeder speelt dus een belangrijke rol bij de bepaling wie de tweede ouder wordt: zij geeft namelijk haar schriftelijke toestemming om erkenning te verlenen aan ofwel de meemoeder ofwel de biologische vader (de donor). Alleen de rechter kan haar keuze nog overrulen.
Indien de meemoeder het kind – met toestemming van de biologische moeder – heeft erkend en de donor met family life daarna ook juridisch ouder wil worden, dan heeft hij de mogelijkheid om alsnog vervangende toestemming voor erkenning aan de rechter te vragen. De rechter zal dan een belangenafweging maken. Om bovenstaande situatie vooraf duidelijk te stellen is het het belangrijk zaken vast te leggen in een notarieel donorcontract. Denk aan wat de intenties zijn geweest van de wensmoeders en de donor? Wat is er afgesproken en vastgelegd?

Co-ouderschap en gezag met méér dan twee volwassen
Het gezag over een kind bestaat in Nederland voor maximaal twee ouders. Dit is een belangrijk onderwerp om te bespreken tijdens de kennismakingsfase. Wanneer er sprake is van een wensvader en een vrouwelijk koppel dan moet samen besloten worden wie, naast de biologische moeder, officieel juridisch ouder wordt en het gezag voert.

Soorten donoren

• A-donoren: de donor kent zijn ontvanger(s) niet en de ontvanger(s) kent/kennen de donor niet. Het kind zal nooit de kans krijgen om gegevens van zijn of haar biologische vader te achterhalen of hem te ontmoeten. Nederlandse klinieken mogen sinds 2004 geen zaad meer gebruiken van anonieme donoren.
• B-donoren: dit is een anonieme opspoorbare donor. De donor kent zijn ontvanger(s) niet en de ontvanger(s) kent/kennen de donor niet.
  Het zaad van B-donoren is uitsluitend beschikbaar via een kliniek. B-donoren worden door klinieken geregistreerd bij de Stichting Donorgegevens Kunstmatige bevruchting zodat het verwekte kind later zijn/haar afkomst kan achterhalen.
  Vanaf 12-jarige leeftijd kan het donorkind een aantal basisgegevens over zijn/haar donor opvragen, zoals uiterlijk, beroep, burgerlijke stand gezinssamenstelling en karaktertrekken zoals de donor die opgaf op het moment van de donatie 12 jaar eerder. Pas vanaf de leeftijd van 16 jaar kunnen persoonsgegevens opgevraagd worden (dit is wettelijk ingevoerd op 1 juni 2004).
  Houdt er rekening mee dat in buitenlandse klinieken andere regels en registratievormen kunnen gelden dan in Nederlandse klinieken.
• C-donoren: deze zoek je zelf via je eigen netwerk of via One Wish. C-donoren zijn voor de moeder en (later) het kind bekend. Andersom is de moeder via One Wish óók voor de donor bekend.

Ouderschapsplan, co-ouderschapsovereenkomst of donorcontract
Dit is een overeenkomst tussen de donor en moeder of co-ouders plus eventuele partners. Hierin worden de intentie en onderlinge afspraken vastgelegd. De overeenkomst dient als leidraad om dergelijke regelingen te maken. Bij eventuele latere meningsverschillen geeft de overeenkomst goed weer wat de uitgangssituatie was. Echter, veel afspraken die doorgaans in een overeenkomst worden gemaakt worden juridisch als nietig beschouwd. Het verdient daarom de aanbeveling om de overeenkomst op te laten nemen in een notariële akte, gezien dit dwingend bewijs oplevert en hiermee een meerwaarde heeft. Er zijn diverse gespecialiseerde notariskantoren binnen het thema donor- en co-ouderschap.

Specialisten voor co-ouderschap- en donorovereenkomsten en mediator gespreksvoering
– Cleerdin & Hamer, online en kantoren in o.a. Amsterdam, Hilversum.
– Jo-An van der Tol, gevestigd in Amsterdam.
– Liesbeth Verhagen (notaris) bij Feitsma en Verhagen, gevestigd in Volendam.
– Kim Smienk, advocaat-mediator, online, bij u thuis of op kantoor in Utrecht.

ONE WISH BIBLIOTHEEK

→ Co-ouderschap
→ Medische informatie
→ Lees in Vraag & Antwoord over de begrippen co-ouderschap, donorschap, wensouder en biologisch ouderschap